***
★ „სპარსეთის გონივრულ ცხოვრებაში დავრიშებსაც დიდი მნიშვნელობა აქვს. იმათ უწოდებენ ფაკირებს, ღალანდარებს, რომელნიც ნიშნავენ საწყლებს.
დავრიში ძალიან ადვილათ შეგიძლიათ იცნოთ გარეშე სახითაც. შენ ხედავ გაუკრეჭელ თმიან კაცს, რომელსაც სქელი თმები შეკრული აქვს ან შავი ძაფით, ან თავზე ჩამოფხატული აქვს ნაკერი კვარახჭინი და ზედ სხვა-და-სხვა შელოცვები აწერია; იმას აცვია მხოლოდ ერთი თეთრი გრძელი მიტკლის პერანგი და უჩანს ტიტველი წვივები; წელზედ არტყია თილისმური ასოებით ნაწერი განიერი სარტყელი; წამოსხმული აქვს ვეფხისა, ანუ ლომის ტყავი და ტიტველა მკლავზედ ჩამოკიდებული აქვს ინდოეთის კაკლის ხოკერი - ქაშკული - საკერძე ჭურჭელი; ხელში უჭირავს დიდი ბამბუკის კეტი და გვერდზედ ჰკიდია რქის დუდუკი (ნაფირი).
სპარსეთის ყოველ ქალაქებში თქვენ შეგხვდებათ ამგვარი კაცები, წელზემოთ ტიტვლები, მხოლოდ წელქვემოდ ფეხებამდე ჩარსავი ახვევიათ. ისინი არიან დავრიშები.
დავრიში ყოველი კაცის მეგობარია. შეგხვდებათ თუ არა, იმ წამსვე ხელს მიიტანს შუბლზედ და გეტყვის: „ეი-ვულლაჰ“, ანუ „ეი-ჰუ-ჰაკ“.
ხშირად შეხვდები მას, როდესაც იგი ჩარსავში გამოხვეული მძიმე ნაბიჯით მიდის ქუჩაში. იგი მღერის ან ჰაფისისა, ან მასნავის ლექსებს, ანუ ამირულ-მომნის სასწაულებზე. იგი პოეტია, იგი მღერის სიყვარულს. მისი ტკბილი ღიღინი გამოისმის ჩარსავის ქვეშეთიდან.
მედუქნეებს უყვართ თავიანთი მომღერალი და უყრიან შავ ფულს ქაშკულში.
დავრიში, როცა თავის ვალს (დოვრანს) გადიხდის, შემდეგ გამოდის ბაზრიდან და იტოვებს თავისთვის იმოდენა ფულს, რამდენიც მხოლოდ იმ დღეს დასჭირდება, დანარჩენს ურიგებს საწყლებს. საღამოზედ დავრიში ისვ ისე ღარიბია, როგორც დილით იყო, სრულიად ფული არა აქვს.
დავრიშს არც თავ-შესაფარი მოეძევება, არც მიწაწყალი, არც სახლობა ჰყავს და არც სამშობლო ქვეყანა. იმის სამშობლო მთელი ქვეყანაა, იმისი სახლობა - მთელი ადამიანობა. იგი სიმღერით დაძრწის ქვეყანაში და მის წინ ყოველგან გაშლილია სუფრა.
ამ ნახევრად ტიტველა მაწანწალებს ღირსეულად იღებენ, თუ ჰაჯიის [იერუსალიმში წამსვლელებს სომხურად უწოდებენ „მაჰტეხს“, ანუ „ჰაჯისს“] სახლში, თუ ყეენის სასახლეში. ყოველს ადამიანს ჰსურს დავრიშის სიბრძნის გაგონება და მიიწვევენ ხოლმე დაფენილ ხალებზედ. მაგრამ დავრიში განცხრომის მოყვარული არ არის; იმას არ უყვარს მორთული სასახლეები; იგი მხოლოდ ღარიბთა ქოხების დასახედავად დადის; მთელ ღამეს ქუჩებში, ანუ დანგრეულ შენობებში ატარებს. საცა ღამე მოასწრებს, იქვე დაბინავდება.
დავრიში კომუნისტია. ნოვრუზის დღეობის რამდენიმე თვის წინად, იგი თავის კარავს დადგამს რომლისამე მდიდრის კაცის ეზოში. იგი მდიდარს მოსთხოვს მისს სიმდიდრის ერთ ნაწილს, რომელიც მას საზოგადოების საკუთრებიდან აქვს წაღებული. მდიდარს ნება არა აქვს, რომ თავის ეზოდან დაითხოვოს დავრიში, ვიდრე არ აუსრულებს თხოვნას (თალაბს). გაივლის თუ არა ვინმე თალაბათ დამჯდარის დავრიშების კარვების ახლოს, იმ წამსვე მოაგონდება მას ჭურში მჯდომარე დიოგენი.
დავრიშებში ხელოსნებიც არიან და ცხოვრებენ თავიანთ ხელობით. მათში არიან ექიმებიც, ჩუქურთმის მჭრელნიც, წამლების გამკეთებელნიც, მხატვრებიც და გადამწერებიც.
მათში რამდენსამე თავიანთ თავი ელიქსირისა და სიბრძნის ქვის პოვნისთვის შეუწირავთ: სწვენ ვერცხლის წყალს, გოგირდს, თაგვის შაქარს და სხვა მადნეულობას, ვითომ ოქროს მთების გამოსაჩენად. ისინი ამ სახით მისნობასაც ეწევიან.
სპარსეთის ქალაქებში დავრისებისთვის ცალკე თავშესაფრებია გამართული, რომლებსაც უწოდებენ „თაქიას“.
მე გახლდით ქალაქ შირაზის ერთ თაქიაში (სასტუმროში). თაქია დაკიბული, ღია შენობაა, პატარა ოთხ-კუთხიანი ეზოთი, რომელსაც გარს მრავალი დუქნები არტყია.ამ დუქნებში მოდიან ხოლმე დავრიშები. მე შევედი ერთ ამისთანა დუქანში და იქ მითხრეს, რომ აქ ცხოვრებსო დავრიშების მურშიდი (მათი უფროსი), ესე იგი მათი წინამძღვარიო.
იყო ზამთარი. გაიღო თუ არა დუქნის კარები, საშინელი მწარე სუნი მეცა. ასე მეგონა, სადღაც მყრალ საბუნაგოში შევედი. სუნი იყო გამდგარი ბანგისა, აფიონისა და სხვა დასათრობი ნივთიერების წევისაგან. ვთხოვე გაეღოთ დუქნის კარი, რომ ჰაერი ცოტათ მაინც გაწმენდილიყო.
- სტუმარს ყოველთვის პატივისცემა უნდაო, თქვა ერთმა დავრიშმა და გააღო კარები, თუმცა ძალიან ცივოდა.
ისინი ოთხნი იყვნენ. მურშიდი იჯდა ვეფხის ტყავზედ, მეორეებს კი ქვეშ ეგოთ ლომისა, გარეული კატისა და სხვა ნადირის ტყავები. მათგანმა ერთმა მითავაზა თავისი ქვეშ-საგები ტყავი; მეც დავჯექი.
ეს დავრიშები სხვა-და-სხვა რჯულისანი და სხვა-და-სხვა სახისანი იყვნენ. მურშიდი სპარსელი გახლდათ, შუათანა ხნისა, მაღალი ტანისა, პირხმელი და ბევრის მოგზაურობისა და მზისაგან სახეზე დამწვარი იყო. მისი შავი პირის სახე, შავგვრემანი, ბრიალა თვალები გამოხატავდა ნიჭსა და შიშსა.
ერთიც გახლდათ ხაფშიკი, ახალგაზდა, მხოლოდ თეთრი მიტკლის პერანგის ამხანაგი ეცვა, შავი ვეფხივით გაწოლილიყო ერთ კუთხეში და ღრმად ხვრინავდა. მისი შავი სახე დუქნის სიბნელეში აღარ ჩანდა, მხოლოდ ხან-და-ხან, როცა თვალების კილოს გადმოაბრუნებდა და თეთრ კბილებს გამოაჩენდა, ოთახში თითქოს რაღაც გაიელვებდა; მას ამ დროს სახეზე გადურბენდა ღიმილი და კიდეც გაიცინებდა ხოლმე. ეტყობოდა, რომ ეს ახალგაზდა დავრიში, აფიონით დამთვრალი, გართული იყო შვენიერ სიზმრებში.
მეორე იყო ავღანელი, ერთი პატარა ტანის კაცი და უშნო სახისა, გიშრის ხუჭუჭი თმები ესხა და პატარა შავი თვალები უელავდა.
მესამე იყო ინდოეთელი; ყვითლი ქარვის ფერი სახე ჰქონდა. მას გძელი რბილი თმები სქლად ეყარა თავ-კისერზე.
დუქნის შუა ადგილას იდგა ნახშირით გაჩაღებული მაყალი და დავრიშები იმ მაყალს გარს შემოსხდომოდენ.
- ბატონო, თქვენ რამ მოგიყვანათ საწყლების სადგომში? მკითხა მურშიდმა.
- მეც თქვენსავით დავრიში ვარ-მეთქი და ქვეყნებში დავძრწი, დავწანწალებ; მსურს გავიგო, თუ როგორ ცხოვრობენ ჩემისთანა კაცები, - ვუპასუხე მას.
- ეი, ულლაჰ! მაშ ჩვენ ძმები ვყოფილვართ, მითხრა მურშიდმა. ხელი ჩამომართვა და მერე პირთან და შუბლთან მიიტანა.
- რა რჯულის ბრძანდებით? მკითხა მან.
- სომეხი ვარ-მეთქი, ვუპასუხე.
- სარწმუნოებით?
- ქრისტიანი.
უკანასკნელმა სიტყვებმა მოჰგვარეს მურშიდს ღიმილი.
- თქვენა თქვით, რომ დავრიში ვარო, მაგრამ დავრიშებს რომ არც რჯული აქვთ, არც სარწმუნოება?..
ვიგრძენი, რომ შევცდი და ვუპასუხე:
- ჩვენ ასეთი დავრიშები გახლავართ.
- მაგრამ ქრისტიანობის საწრმუნოების მქადაგებელი, მესია, სრული დავრიში კი იყო, - განაგრძო მან. ის იყო აჰლი-მუჰა-ბეთებინის საკუთრება (სიყვარულის ხალხი, ანუ სიყვარულის მიზანი); მას სიმდიდრე სძულდა, საწყლების შემბრალებელი იყო და ნუგეშისმცემელი.
- დიაღ! ის ქადაგებდა სიყვარულს, ის შრომობდა, რომ მოეხსნა ტყვეთათვის მძიმე უღელი, ვუთხარი მე.
- მაგრამ მისი ჩამომავალნი, თქვენი ხალიფები (სამღვდელოება) არ შეიქმნენ თავიანთ მქადაგებლის ღირსეული მოწაფენი. მათ ქვეყანა და მისი პატივი შეიყვარეს და ყოველი სიწმინდე ანაცვალეს თავიანთ სურვილს...
ამ დროს დუქნის კუთხეში მწოლარე ხაფშიკის გალობამ გაგვაწყვეტინა საუბარი.
- ჩვენ ძმას ამაღამ ძალიან მოჰკიდებია ბანგი, სთქვა მურშიდმა. ეგ ჯერ ისევ ხარობს სიზმრებით.
ინდოელმა იმ დროს ამოიღო თავის პარკიდან (ჯულბენდიდან) ერთი გრძელი ნაჭერი აფიონი, დაამტვრია, გაივსო მუჭი და პირში ჩაიყარა. მე გამიკვირდა, აფიონის მხოლოდ ერთი ნაჭერიც სამყოფია, რომ მოსწამლოს თუნდ ძალიან კარგად მყოფი ადამიანი, მაგრამ მან შაქარივით შეჭამა და გული არ აერია.
მურშიდმა კი გოგრის ყალიონში ჩასდვა ერთი ნაჭერი ბანგი და დაიწყო მისი მოწევა. მეორეებმაც დაიწყეს აფიონის ჭამა და წევა; რამდენსამე წუთს შემდეგ პატარა ოთახი კიდევ გაივსო სულის შემხუთავი ბოლითა.
ბანგისა და აფიონის დამთრობმა ძალამ დაიწყო თავისი გავლენა. დავრიშები თან-და-თან მხიარულობდნენ; მათ მეც მითავაზეს მოსაწევად თავიანთი ყალიონი; მაგრამ მე უარი ვუთხარი, ჩვეული არა ვარ მეთქი, და მოუკიდა ჩემს სიგარას.
ჩვენმა ლაპარაკმა დიდხანს გასტანა; მე შევამჩნიე, რომ ის დავრიშები ალ-ჰაგაგათის მიმდევარნი იყვნენ, ესე იგი ჭეშმარიტების მიმდევარნი.
მაგათ იმგვარი ჭეშმარიტება არა სჯერათ, რაც რომ საკვირველებით არა აქვთ გამოცხადებული. ამ ჭეშმარიტებას რომ დაუახლოვდნენ, მათ უნდა გაიარონ შემდეგი ორი მუხლი: პირველი სიყვარული (მუჰამბათი), რომელზედაც ამყარებენ ყოველი სიკეთის საძირკველს, თარიაკი (წესები); ამ მოძღვრების ძალით კაცი მეცადინეობს სხვა-და-სხვა მარხვით და განდეგილობით აღმოიკვეთოს ყოელ ნაირი ხორციელი ლტოლვილება (ჯამბეი ჰეივანეათი), და გასუფთავდეს. განიწმიდოს და სრულიად სულიერი შეიქმნეს (ჯამბეი რუჰანიათი). მაშინ თითონვე ახლოვდება ჰაგიგათს, ესე იგი ჭეშმარიტებას.
დავრიშები ბევრნი არიან, რომელნიც სხვა-და-სხვა მცნებას აღიარებენ, მაგალითად: დაჰრი, სუფი, ბაბი, ურაფა და სხვა. მათში სულ-დაბალნი მატყუარებიც არიან, მაგალითად, მკითხავები, მისნები, ჯადოსნები, ვარსკვლავთ მეტყველები, მემუსიკენი და სხვა.
მოლებს დავრიშები სძულთ, როგორც ურჯულონი, რადგან ისინი შარიათის წესდებულობას ასრულებენ. მაგრამ დიდკაცობას ესე იგი მაღალი წოდების ხალხს უყვართ იმათი სიბრძნის გაგება და პატივს სცემენ.
დავრიშები, რომელნიც მაწანწალა მისიონერები არაინ და სიბრძნის მომფენელნი, იმათ შეუძლიათ სპარსეთის ხალხში ახალი ცოდნა შეიტანონ; მაგრამ მათი ნაკლულევანება ის არის, რომ იმათ ერთგვარი მიმართულება არა აქვთ, და ყველას თავისი ცალკე აზრი აქვს. სხვათა შორის, მათში თავისუფლად მოაზრენიც ბევრნი არიან“, - დ. ტერ-და-ცი.
